معاون وزیر علوم در گفتگو با ایسنا خبر داد /رای اخیر دیوان عدالت اداری تغییر چندانی ایجاد نکرده است/ مقاومت برخی نهادها در برابر چاپ مقاله

معاون پژوهشی وزارت علوم با اشاره به رای دیوان عدالت اداری مبنی بر حذف شرط چاپ مقاله برای دفاع دانشجویان دکتری، با بیان این که «رای اخیر دیوان عدالت اداری چندان تغییری در وضعیت ایجاد نکرده است»، گفت: ورود این نوع مصوبات به روندهای دقیق علمی ممکن است باعث سوء برداشت ها یا توجیه کنندۀ پاره‌ای از کم‌کاری‌ها و حتی تنبلی‌های علمی شود. به نظر من چاپ آنلاین مقاله برای دفاع از رساله کافی است، در اینصورت فاصلۀ زمانی قابل توجهی بین پذیرش و چاپ برخط وجود ندارد.

دکتر غلامحسین رحیمی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره‌ی مفهوم انتشار مقاله گفت: فکر می‌کنم برداشت دقیقی از مقاله و کارکرد آن در برخی از مجامع  کشور و حتی در میان برخی از کارشناسان و مدیرانی که در این زمینه اثرگذارند و درباره‌ی آن اظهارنظر می‌کنند، وجود ندارد. مقاله، زمانی پدید می‌آید که ما یک کار پژوهشی که حاوی نوعی نوآوری است انجام دهیم و نتایج آن، در فرمتی خاص تحت عنوان مقاله قابل ارائه باشد. همچنین این پژوهش باید دارای کیفیتی باشد که چون در معرض داوری صاحب‌نظران زمینه‌ی تخصصی پژوهش در سطح ملی و بین‌المللی قرار بگیرد، حرف تازه ای داشته باشد.

وی ادامه داد: بنابراین مقاله عملا انعکاس نتایج پژوهش در فرمتی خاص برای مخاطبان متخصص است. به همین دلیل هم در ایران و هم در دنیا بر روی انتشار مقاله تاکید می‌شود و معمولا هر چه تعداد و کیفیت مقاله بیشتر شود نشان دهنده این است که حیات علمی و تحقیقاتی کشور پربارتر است و کشور در زمینه انجام تحقیقات نسبت به سایر کشورها موفق‌تر عمل کرده است.

معاون وزیر علوم افزود: اوصاف کاربردی بودن یا نبودن تحقیقات به مقاله مربوط نمی‌شود. این توصیف‌ها به خود تحقیق مربوط می‌شود چرا که مقاله صرفا گزارش تحقیقات است. گاهی این مباحث با یکدیگر خلط می‌شوند و شاهد قضاوت‌هایی ناروا در خصوص مقاله و انتشار مقاله هستیم.

معاون پژوهشی وزیر علوم با تاکید بر این که «هر چه تعداد مقالاتی که در بسترهای معتبر علمی مانند مجلات و پایگاه های استنادی  منتشر می‌شوند بیشتر باشد بیانگر این است که در جامعه و نظام علمی تحقیقات بیشتری انجام گرفته است» گفت: واضح است که اگر مقاله حاصل تحقیقات برای توسعۀ علمی باشد مقالات بیشتر رنگ و بوی نظری می گیرند و هر چه تحقیقات بیشتر معطوف به کاربرد باشد و یا کاملاً تقاضا محور و کارفرمائی باشد مقالۀ حاصله کاملاً جنبۀ کاربردی خواهد داشت. در ایران باید تحقیقات تقاضامحور و کارفرمائی تقویت شود.

رحیمی با بیان این که «دوره‌های تحصیلات تکمیلی، دوره‌های پژوهشی محسوب می‌شوند» افزود: دوره‌ی دکترا معمولا دوره‌ای چهارساله است که نیمی از آن به انجام تحقیقات در قالب رساله‌ی دکترا اختصاص پیدا کرده است، در نتیجه دانشجویان دکترا طبق آیین‌نامه‌ای که ابلاغ شده است، یک دوره‌ی مفصل تحقیقاتی دارند که نتیجه آن تحت عنوان رساله منتشر می‌شود. بر همین اساس، دانشجویان ابتدا باید پیشنهادیه‌ای تهیه کنند که استاد راهنما آن را تایید و سپس جمعی از استادان داخل و خارج موسسه این پیشنهادیه را تصویب می کنند. پس از تصویب پروپوزال،  سیر تحقیقات زیر نظر استاد راهنما انجام می‌شود تا دانشجو به مرحله دفاع برسد.

معاون وزیر علوم ادامه داد: در آیین‌نامه‌ها ذکر شده است که دانشجو باید حداقل یک مقاله‌ی چاپ شده پیش از دفاع از رساله داشته باشد. البته به نظر من نگارش یک مقاله برای دکتری کم است. داشتن یک مقاله در حدود ده سال پیش خیلی خوب بود اما کشور ایران  الحمدلله به سطحی رسیده است که در سال ۲۰۲۰ بیش از ۶۵ هزار سند علمی درمجلات جهانی منتشر و در پایگاه های استنادی بین‌المللی ثبت کرده است و بیشتر از همین مقدار سند علمی نیز در نشریات معتبر داخل کشور به چاپ رسیده است. بنابراین در حال حاضر و با توجه به شرایط علمی کشور، دارا بودن یک مقاله برای دانش‌آموختگان دکتری، کف انتظار است. اکثر دانشگاه‌های خوب ما انتظار بیشتری از دانشجویان دکتری دارند و رساله‌های این دانشجویان به گونه‌ای تعریف و انجام می‌شود که از آن چند مقاله‌ی معتبر داخلی و خارجی استخراج شود.

وی در ادامه بیان کرد: حدود پنج شش سال قبل، فاصله‌ی زمانی میان پذیرش مقالات، بعد از داوری تا چاپ آن‌ها در برخی از نشریات داخلی زیاد بود. من مجله‌ای را می‌شناختم که از زمان پذیرش مقاله تا انتشار آن در این نشریه بیش از یک سال و نیم به طول می‌انجامید. در حالی که طی سه چهار سال گذشته، تحولات زیادی رخ داده است. معمولا این فاصله زمانی بین پذیرش تا چاپ برخط در مجلات داخلی بسیار کوتاه شده است. تقریبا اکثر مجلات داخلی، حدود یک ماه بعد از پذیرش مقاله و به محض ویراستاری و تنظیم مجله ای، آن را به صورت برخط منتشر می‌کنند. از سوی دیگر، دانشگاه‌ها معمولا گواهی پذیرش مقاله در نشریات را نیز می‌پذیرند و به دانشجو اعلام می‌کنند برای برخی از دانشگاه ها دانشجویان اگر یک مقاله‌ی چاپ شده و یک مقاله‌ی پذیرش‌شده داشته باشند کفایت می‌کند. منظور این است که اصولا پذیرش مقاله پذیرفته شده برای چاپ توسط دانشگاه یک امر معمول بوده است.

معاون پژوهشی وزیر علوم خاطرنشان کرد: ما انتظار داریم نتیجه تحقیقات دانش‌آموختگان دکتری در همه‌ی رشته‌ها حداقل به اندازه‌ی یک مقاله، استعداد انعکاس در مجلات بین‌المللی را داشته باشند. برای نشریات بین‌المللی، فاصله‌ی زمانی بین پذیرش و چاپ برخط مقالات تقریبا وجود ندارد. پس به طور کلی فاصله‌ی زمانی بین پذیرش و چاپ مقالات در نشریات داخلی و خارجی مدت کوتاهی است.

وی با بیان این که بیش از ۱۲۰۰ مجله‌ی داخلی از وزارت علوم مجوز انتشار گرفته‌اند، گفت: تنوع زیادی در تعداد نشریات داخلی و خارجی وجود دارد و اگر نشریه‌ای فاصله‌ی زیادی بین پذیرش تا چاپ مقاله قائل می‌شود  محققان می‌توانند به آن مراجعه نکنند تا نشریه به تدریج رو به انحلال برود و یا روند خود را اصلاح کند. در همه‌ی رشته‌ها و شاخه‌های تخصصی علمی دارای مجله هستیم و کمبودی برای بستر انتشار مقالات دانش‌آموختگان دکتری وجود ندارد.

معاون پژوهشی افزود: در خصوص پذیرش با چاپ مقالهفکر می‌کنم دیوان محترم عدالت اداری کمی در صدور حکم اخیر عجله کرده‌اند.

رحیمی با بیان این که مصوبه« اخیر دیوان عدالت اداری چندان تغییری در وضعیت ایجاد نکرده است» گفت: ورود این نوع مصوبات به روندهای دقیق علمی ممکن است باعث سوء برداشت ها و یا توجیه کنندۀ پاره‌ای از کم‌کاری‌ها و حتی تنبلی‌های علمی شود. به نظر من چاپ آنلاین مقاله برای دفاع از رساله کافی است، در اینصورت فاصلۀ زمانی قابل توجهی بین پذیرش و چاپ برخط وجود ندارد.

معاون وزیر علوم با اشاره به دیدگاهی که در برخی از نهادهای پژوهشی نسبت به انتشار مقالات وجود دارد، گفت: مقاومتی در بخش کوچکی از جامعۀ علمی کشور برای چاپ مقاله وجود دارد که این مقاومت به تدریج ان‌شاء‌الله رو به تحلیل می‌رود. مقاومت موجود بر اساس استدلال‌های علمی شکل نگرفته است و در واقع علت آن بیشتر تنبلی علمی است. این بخش اصولا چون یا توانایی علمی بالایی ندارند یا تنبلی می‌کنند، در برابر انتشار دستاوردهای پژوهشی خود و در معرض داوری قرار دادن آن‌ها از خود مقاومت نشان می‌دهند.

وی در پایان افزود: البته در محیط‌های حوزوی روشی را در مطالعات و تحقیقات داریم که باقیمانده از سنت‌های پیشرفتۀ دوران شکوفائی تمدن اسلامی است  که می‌توانیم از آن به سنت علمی حوزوی یاد کنیم. حکمای محدودی داشتیم و داریم که همزمان با رونق‌گیری دانشگاه‌ها در کشور به همان شیوه سنتی به مطالعه و تحقیق پرداخته و می‌پردازند. اگر از آن روش، حکمائی مانند علامه طباطبائی و شهید مطهری برخیزند آن را می‌توانیم سنتی کاملاً معتبر در برابر روش علمی جدید تلقی کنیم. در غیر اینصورت فعلاً باید در تمام نهادهای علمی به روش علمی جاری برای استخراج معرفت جدید و دستیابی به فناوری های نو و شیوه انعکاس نتایج تحقیقات اتکاء داشته باشیم.