آنچه یاید در خصوص جنگلها ،منابع طبیعی و محیط زیست بدانیم

از شروع سال ۱۳۹۷ جنگل های ماسال، لاهیجان، آمل کهنه ده، رودسر، لنگرود، مرزن آباد، ساری، بهشهر، جهان نمای کردکوی، باران کوه گرگان، بندپی بابل و .. در آتش سوختند..

میراث گرانبهای جنگل های شمال ایران که از یخبندان دوره سوم زمین شناسی به سلامت گذشتند در آتش غفلت ما می سوزد.  از شروع سال ۱۳۹۷ جنگل های ماسال، لاهیجان، آمل کهنه ده، رودسر، لنگرود، مرزن آباد، ساری، بهشهر، جهان نمای استان گلستان، باران کوه گرگان، بندپی بابل و .. یکی پس از دیگری دچار حریق شده است. کسانی که فقط با توصیه های ایمنی ساده ، فصل گرم و باد و بی توجهی به دلایل ریشه ای این آتش‌سوزی‌ها تقصیر را به گردن مثلث حریق ( اکسیژن مواد سوختی و حرارت ) می‌اندازند بدانند که اصلاً این حد از آتش‌سوزی خارج از فصل، غیر متعارف و بیش از حد معمول است و اینگونه ساده نگاری شانه خالی کردن از مسئولیت می باشد. چه کسانی پاسخگو و مسئول نابودی میراث کهن چندین ساله جنگل‌های هیرکانی است؟ آتش در جنگل ها، مراتع با حوادث مشابه و فضای شهری قابل مقایسه نیست. آتش در منابع طبیعی با ابزار آلات آتش نشانی قابل مهار نمی‌باشد اصولاً مدیریت آتش سوزی و حوادث مشابه در منابع طبیعی بایستی کاملاً مبتنی بر اصول علمی و برنامه کوتاه مدت( فوری)، میان مدت و درازمدت برنامه‌ریزی شود. مهار و مدیریت حریق در جنگل و عرصه های منابع طبیعی فرابخشی می‌باشد. سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور، سازمان حفاظت از محیط زیست، نیروهای نظامی و انتظامی، بسیج، سپاه، ارتش، نیروهای انتظامی، هلال احمر ، کمیسیون کشاورزی مجلس، استانداری‌ها، نهادهای ذیربط زیرمجموعه، شهرداری‌ها، سازمان‌های مردم‌نهاد، مردم روستاهای منطقه و .. همگی بایستی تجهیز آموزش و توجیه باشند و زیر نظر و تحت مدیریت شایسته ستاد مرکزی مدیریت حریق با یک مدیر واحد و مدیر میدان چابک بلافاصله وظیفه مند و سیستماتیک وارد عمل شوند. بعد از این همه حوادث رنگارنگ و خسارت در منابع طبیعی نباید ناهماهنگی و آماده نبودن دستگاه اجرایی برای مدیریت بحران پیش از خود حریق غافلگیرکننده باشد. آتش های خارج از فصل خزان آن هم با این همه گستردگی در کل شمال ایران روز به روز بیشتر می‌شود تا جنگل ها تبدیل به تلی از خاکستر نشده رویکردمان را عوض کنیم.

نه می‌شود جلوی گرم شدن هوا را گرفت و نه جلو ورزش باد را، ولی می توان آموزش داد برنامه ریزی کرد، از نهادهای علمی و دانشگاهی برای پیشگیری و راهکارهای علمی کمک گرفت، به سراغ تجربه‌های موفق بین المللی رفت. حداقل در کمترین شرایط موجود می‌توانیم حساسیت و توجه ملی نسبت به جنگل های چندصد ساله هیرکانی و گونه‌های ارزشمند آن را برانگیخت. اگر این توجه و حساسیت وجود داشت برای عزیمت یک بالگرد آبپاش به یک منطقه این همه داستان نداشتیم. پارسال در خوزستان امسال در مازندران و هر نقطه از کشور. یا چرخبال نیست یا ایراد دارد یا دستور پرواز ندارد و در آخرین ورژن هم در نوشهر خلبان نیامد.. پس یا منابع طبیعی ارزش ندارد و یا توجه و حساسیتی برای آن نیست والا این مشکل این همه سال حل می‌شد با توجه به اینکه اکثر کانون های آتش سوزی در شمال ایران و در ارتفاعات و مناطق صعب العبور با بافت سنگی و صخره وجود دارد استقرار حداقل یک بالگرد تمام وقت در شمال ایران ضروری است. اما فقط مشکل اینجا نیست چندی پیش در کمتر از دو ماه هشت بار آوار آتش جنگل گلستان را به توبره کشید و حتی تلاش محیط‌بانان و جنگلبان نتوانست جلوی سرایت آتش به رویشگاه گونه‌ کمیاب ارس را بگیرد و چند صد هکتار جنگل به خاکستر تبدیل شد که جایگزین ندارد. جدای از مدیریت حرفه ای و علمی جنگل در خصوص انباشت مواد قابل اشتعال ، بسته یا باز بودن تاج پوشش، راههای دسترسی و غیره بزرگترین چالش اینکه گردشگران ما هنوز نمی‌دانند هزینه چند سیخ کباب و آتش قلیان و بی توجهی آنها را بایستی یک نسل بدهد با از بین رفتن پوشش جنگلی حاصل از حریق کمترین خسارت این سهل انگاری، سیل و سیلاب و جلوگیری از ذخیره آب برای مردم منطقه آن مناطق است. خسارتهای از بین رفتن زیبایی منظر، نابودی بافت خاک و ریز مغذی‌ها، نابودی حیوانات و سایر جانداران، از بین رفتن گونه های ارزشمند و کم یاب جنگلی نظیر ارس، سرخدار، آزاد، شمشاد، ملج و .. پیشکش. تا دیر نشده به داد جنگلها یمان برسیم. مسئولین و رسانه های محترمی که فقط به ارزش های مادی و ملموس واکنش نشان می‌دهند و با گران شدن ماست و پیاز و .. زمین و زمان را به هم می‌دوزند در این دو هفته چرا سکوت کردند و کاری نمی کنند. اگر ارزش زیست محیطی منابع طبیعی برای ما قابل درک نیست قیمت های مادی نابودی اکوسیستم، زیستگاه، جنگل، اکسیژن، صدمه به خواص فیزیکی و شیمیایی خاک، پوشش زنده، ارزش سیاحتی و منظر، ارزش تجارتی درختان، علوفه و بوته ها، به خطر افتادن جان و سکونتگاه و تاسیسات انسان ها، از بین رفتن گردشگری طبیعی، از بین رفتن هوموس و لاشبرگ کف جنگل، مخاطرات محیط زیست و زیست محیطی، افزایش آلودگی، به خطر افتادن منابع آب شیرین و همه اینها را با ریال محاسبه کنیم تا عمق فاجعه را متوجه شویم. قانونگذاران محترمی که با بودجه و عدد سر و کار دارند به کارشناسان اقتصاد منابع طبیعی مراجعه کنید تا ارزش بازاری موارد مذکور را برای تان محاسبه کنند آنگاه ببینید عدم پیگیری تحقق خرید یک بالگرد و تجهیزات پیشرفته اطفا حریق چند میلیونیوم درصد از این مبلغ بالا می شود. خسارت پلاسکو جبران می‌شود ولی آتش یک درخت راش و یک متر مربع از کف جنگل و اکوسیستم طبیعی هرگز جایگزین ندارد .

بایستی کل روند حریق در جنگل را به دو دسته تقسیم بندی و مدیریت کرد. فعالیت های قبل از حریق شامل( پیش آگاهی، پیشگیری، کشف، آموزش و فرهنگ سازی ) و فعالیت‌های بعد حریق شامل( کشف، اطفا و عملیات پس از اطفا ) می باشد. در مهم ترین و فوری ترین اقدام بایستی بودجه، اختیار و امکانات کافی همراه با سپردن مسئولیت و اختیار کامل به سازمان جنگلها و مراتع آبخیزداری کشور همراه با تجهیز این سازمان به عنوان متولی اصلی و پس از آن اقدامات بنیادی دراز مدت و میان مدت زیر بایستی صورت گیرد:

۱- آموزش و آشنایی با فرهنگ منابع طبیعی از ابتدا توسط والدین و بعد از آن توسط نهادهای آموزشی و رسانه ها

۲- فرهنگ‌سازی و آگاهی عمومی ( انداختن یک استکان یا شیشه خالی می تواند همانند یک عدسی در کف جنگل آتش به پا کند حریق فقط انداختن ته سیگار یا باقیمانده آتش در جنگل و امثالهم نیست) تمام اینها نیاز به آگاهی عمومی دارد.

۳-  تشکیل یگان هوایی تمام وقت شامل حداقل یک یا دو بالگرد آبپاش تخصصی به صورت دائم در استان‌های شمالی کشور

۴- تشکیل ستاد مرکزی مدیریت آتش سوزی در منابع طبیعی در سطح ملی و استانی با محوریت و مدیریت سازمان جنگلها و تشکیل جلسات کاربردی مستمر و موظف نمودن سایر دستگاهها به حضور و تمکین صورتجلسات کارشناسی ستاد در مواقع حریق

۵- مدیریت علمی عرصه‌های منابع طبیعی تجدید شونده در مواجهه با حریق قبل و بعد آن

۶- استفاده از تجارب موفق سایر کشورها و تعاملات بین المللی

۷- همکاری در پروژه‌های مشترک علمی دانشگاهی و انجمن‌ها و نهادهای علمی در طرح های تحقیقاتی پژوهشی مرتبط با سوانع طبیعی در جنگل و مرتع

۸- آموزش و به کارگیری فارغ التحصیلان جوان منابع طبیعی و محیط زسیست جهت پایش و نظارت میدانی

۹- تجهیز بهترین ، کارآمدترین و بروز ترین امکانات تخصیصی حریق چه سخت افزاری و نرم افزاری

۱۰- حضور و مراقبت دائم سازمان هواشناسی و ارایه گزارشهای به روز  و هماهنگی کامل این سازمان با دستگاه های ذیربط در مدیریت منابع طبیعی

۱۱- رصد و پایش تصویری پیشرفته با تکنولوژی های دورسنجی (Remote sensing ( و سیستم  اطلاعات جغرافیایی Geographic information ) system)) و

۱۲- آمایش درونی جنگل و مرتع

۱۳- الکترونیکی کردن فرآیند کنترل و پایش حریق و سنسورهای حرارت سنج در جنگل

۱۴- آموزش حرفه ای و عملی و علمی نیروهای انسانی متخصص جوان و به کارگیری افراد و فارغ التحصیلان رشته های منابع طبیعی در طرحهای حفاظتی برخلاف آنچه الان وجود دارد که از رشته های غیر مرتبط استفاده می شود.

۱۵- تهیه نقشه های رقومی کانون های آتش زا در جهت مدیریت هوشمند

۱۶- شناسایی، هدایت، مدیریت و استفاده از ظرفیت نیروهای بومی و سازمان های مردم نهاد (  (NGO

۱۷- اعمال مجازات‌های سنگین بازدارنده برای متخلفین که به صورت عمدی و غیرعمدی و سهل انگارانه اقدام به حریق در منابع طبیعی می کنند با وضع قوانین و بخشنامه و دستورالعمل های قانونی

۱۸- مدیریت علمی در جنگل با کمک، همکاری، انتقال تجربه و دانش بین سازمان جنگلها و سازمان محیط زیست با دانشکده های منابع طبیعی و محیط زیست و پژوهشکده های مرتبط و هدایت پایان نامه های ارشد و دکتری با موضوعات بلایاهای طبیعی منطبق بر نیاز و شرایط توپوگرافی و اقلیمی کشور

در سالیان اخیر تخریب بی رویه منابع طبیعی عجیب بوده است. در ۵۰ سال اخیر نیمی از جنگل های شمال ایران از دست رفت. عوامل طبیعی، غیر طبیعی، انسانی ( عمدی یا غیرعمدی ) معضل دام، سودجویی افراد، قاچاق، طغیان آفات و امراض، بهره برداری خارج از عرف و بیشتر از توان، تغییر کاربری، تجاوز بر عرصه های طبیعی, عدم رعایت و توجه به حقوق عرفی جنگل نشینان و اکنون نیز آنچه باقی مانده در آتش حریق می سوزد. این عوامل هرچه بود حداقل یک و نیم میلیون هکتار از ارزشمند ترین جنگل های شمال ایران را در نیم قرن اخیر از کفمان برد. ذخیر گاه ژنتیکی جنگلهایی که جدای از اینکه ثروت خدادادی است یک امانت الهی ست را محافظت کنیم.

و در آخر درود بر شرف و ایثار نیروهای حفاظتی، قرق بانان، نیروهای منابع طبیعی و محیط زیست، محیط بانان، جنگلبانان، نیروهای نظامی و انتظامی، بالخص بسیج و سپاه، هلال احمر و مردم روستاها که بدون امکانات با سرشاخه و بیل و کنسرو آنهم بدون آب آشامیدنی در صعب العبور ترین مناطق تعطیلات نوروز را کار کردند تا آتش را خاموش کنند.

علی بناگر-دبیر اتحادیه انجمن های علمی منابع طبیعی و محیط زیست ایرانو نماینده انجمن علمی جنگلبانی در مازندران